سرعت بالای سقوط ولایات افغانستان به دست امارت اسلامی در روزهای آغازین اوت سال ۲۰۲۱ مقامات ارشد دولت وقت را شوکه کرده بود. تنها ۴۸ ساعت پیش از فرار اشرف غنی، رئیس جمهور پیشین افغانستان از کشور، وی در روز ۱۳ اوت در جلسه‌ای راجع‌به سقوط ولایت هرات با عبدالله عبدالله، رئیس اجرائیه، امرالله صالح، معاون اول رئیس جمهور، وزیر داخله، وزیر دفاع و مقامات ارشد دولتی در دفتر خود جسله داشت. به گفته یکی از مقامات ارشد پیشین دولتی حاضر در جلسه، آنها که دائما یکدیگر را متهم می‌کردند، می‌خواستند بدانند دلیل این که سربازان در نبرد با طالبان سنگرها را ترک می‌کنند چیست؟
بازرس ویژه ایالات متحده برای بازسازی افغانستان (سیگار) با انتشار گزارشی روایتی دقیق از آخرین روزهای دولت جمهوری اسلامی افغانستان ارائه داده است.
در این گزارش و به نقل از یکی از مقام‌های ارشد حکومت پیشین آمده است: «تا آن زمان هیچ‌کس دفاع از کابل را جدی نگرفته بود». در آن روز، رئیس جمهور مجادله اعضای جلسه را قطع کرد و به آنها دستور داد تا به دلیل نزدیک شدن طالبان به کابل روی دفاع از این شهر متمرکز شوند. در آخر جلسه هم رئیس جمهور تصمیم گرفت در پیامی ویدیویی به مردم بگوید: «ما بر سر مواضع خود ایستاده‌ایم و پیشرفت طالبان را متوقف می‌کنیم».
هیچ‌کس پیشروی امارت اسلامی را جدی نگرفت
رئیس ستاد ارتش أفغانستان در روز شنبه ۱۴ اوت ۲۰۲۱ نحوه دفاع از کابل در دوهفته پیش رو را برای رئیس جمهور و مقامات دولت شرح داد. انتظار او به وضوح درگیری نظامی و یا مذاکره طولانی مدت بر سر کابل بود. یکی دیگر از مقامات دولت افغانستان می‌گوید، غنی فرض می‌کرد کابل آن قدر خوب محافظت می‌شود که می‌تواند دو هفته مقاومت کند تا روند انتقال دولت به آرامی انجام شود به همین خاطر به کارکنانش دستورالعمل اقامت دوهفته‌ای در پایتخت و آمادگی برای انتقال قدرت را داده بود. رئیس اداره امنیت کابل هم به همین منظور عوض شد اما پیشروی امارت اسلامی برگشت ناپذیربه نظر می‌رسید. این مقام ارشد دولتی افغانستان به دفتر بازرسی ویژه آمریکا در امور بازسازی افغانستان گفت: «روز شنبه همه وحشت کرده بودند. ولایت لوگر هم سقوط کرده بود و نیروهای امارت اسلامی فشار زیادی بر ولایت ننگرهار وارد آورده بودند. ما درحال گزارش رسانی به رئیس جمهور و اساساً شاهد از هم پاشیدن نیروهای دفاع و امنیت ملی افغانستان بودیم. تمام شنبه شب را نخوابیدم و در ساعت ۳:۳۰ بامداد روز یکشنبه، متوجه شدم ننگرهار سقوط کرده است. تصمیم گرفتم به نزد مشاور امنیت ملی بروم و بگویم براساس تجربه سال ۱۹۹۶ من (دفعه پیش که امارت اسلامی کابل را تصرف کرد) حفظ کابل تقریباً غیرممکن و فروپاشی دفاع از کابل قریب الوقوع است.»
البته، برخی از مقامات ارشد دولت همچنان فکر می‌کردند چون امارت اسلامی با ایالات متحده توافق کرده که تا پیش از زمان درنظر گرفته شده و خروج نیروهای بین‌المللی وارد کابل نشود، این همه وحشت ضروری نیست. با این حال، طبق گزارش گارد محافظ ریاست جمهوری، پیش از ظهر روز یکشنبه ۱۵ اوت امارت اسلامی در حال ورود به شهر بود و فرودگاه کابل دیگر امنیتی نداشت. بر اساس گزارش‌هایی که بعدا منتشر شد، طالبان مغایر با توافقش و پیش از خروج کامل نیروهای بین‌المللی وارد پایتخت شده بود.
هرج و مرج در کاخ ریاست جمهوری در روز سقوط کابل
حال و هوای کاخ ریاست جمهوری در روز یکشنبه مدام بدتر می‌شد. تعداد زیادی از وزرا و معاونانشان پیش‌تر کابل را ترک کرده و هزاران کارمند دولت در حال فرار بودند. تنها تعداد اندکی از حلقه نزدیکان رئیس جمهور و نهاد گارد محافظ ریاست جمهوری باقی مانده بودند. به گزارش خبرگزاری هند، حوالی ساعت ۱۰ صبح، حمدالله محب، مشاور امنیت ملی، در تماسی با فاضل فضلی، رئیس اداره امور از افغانستان، به او دستور داد کارکنان را مرخص کند.
مقامات ارشد کاخ ریاست جمهوری با علم بر این که دولت افغانستان مسئول امنیت کابل است، تلاش کردند با مقامات ارشد وزارت‌های دفاع و کشور (امور داخله) افغانستان تماس بگیرند و از آنها بخواهند که در برابر هجوم طالبان مقاومت کنند. یکی از مقامات ارشد می‌گوید: «وزیر دفاع و رئیس ستاد ارتش را پیدا نکردیم. وزارت دفاع به ما اطلاع داد که هیچ کس در ساختمان نمانده است. رئیس جمهور در گفتگو با وزیر داخله و ریاست عمومی امنیت ملی به آنها دستور داد تا کارکنانشان را برای حفظ نظم عمومی به سطح شهر بفرستند. اما آنها هیچ‌کسی را نداشتند. آن روز پلیس‌ها در زیر یونیفرم خود لباس عادی پوشیده بودند.»
رسانه‌های افغان و آمریکایی گزارش دادند، غنی صبح آن روز برای تشکیل جلسه اضطراری دولت تنها نیمی از کابینه را داشت. امرالله صالح، معاون اول رئیس جمهوری و بسم‌الله محمدی، وزیر دفاع هم در بین کسانی بودند که غنی موفق نشد به آنها برسد. یکی از مقامات امنیتی پیشین می‌گوید که غنی به او دستور داد تا هرج و مرج کابل را کنترل کند اما یافتن نیرو برای این امر کار بسیار مشکلی بود.
در همین حال غنی به مقامات ارشد خود دستور داد که به سفر از پیش برنامه ریزی شده خود به دوحه قطر برای مذاکره با امارت اسلامی ادامه دهند. اما طی چند دقیقه مشخص شد این سفر و مذاکرات تحت تاثیر هجوم امارت اسلامی به کابل قرار گرفته و شکست خورده است. یکی از مقامات ارشد دولتی مذاکر کننده گفت: «ما فراتر از مذاکره برای حفظ جمهوریت رفته‌ایم و اکنون بر سر یک انتقال صلح‌آمیز قدرت مذاکره می‌کنیم».
با افزایش گزارش‌ها مبنی بر ورود امارت اسلامی به شهر، حتی چشم‌انداز یک انتقال قدرت سازمان‌دهی شده هم از بین رفت. یک مقام ارشد پیشین دولتی گفت: «هرج و مرج چنان شدید شده بود که هر دقیقه می شنیدیم یک منطقه از کابل به دست امارت اسلامی افتاده است.»
کارکنان باقی مانده در کاخ ریاست جمهوری که می‌دانستند به زودی باید آن‌جا را ترک کنند، به دنبال پاسپورت‌هایشان بودند. در حوالی ظهر، اشرف غنی با خروج رولا غنی، بانوی اول و پروازش به سمت امارات عربی متحده موافقت کرد اما خیلی زود مجبور شد با خروج تقریبا اکثر مقامات ارشد به غیر از خودش موافقت کند. حتی نیروهای گارد محافظ ریاست جمهوری هم شروع به تعویض یونیفرم‌هایشان کردند. ژنرال قاهر کوچی، رئیس گارد محافظ ریاست جمهوری به همکارانش می‌گفت که رئیس جمهور میلی به خروج ندارد و از آنها تقاضا می‌کرد او را قانع کنند که همراه بانوی اول خارج شود.
حدود ساعت ۲ بعد از ظهر یکشنبه، برخی از رده بالاترین مقامات که هنوز در کاخ باقی مانده بودند به منطقه پرواز هلی‌کوپترها رفتند. آنها در آن موقع فکر می‌کردند رئیس جمهور در کاخ باقی خواهد ماند. سه تا از چهار تا هلیکوپتر تدارک دیده شده برای جابجایی اشرف غنی، در آن‌جا حاضر بودند. این سه هلیکوپتر برای حمل و نقل مقامات ارشد طراحی شده بودند و هر کدام حدودا قابلیت جابجایی ۹ مسافر را داشتند. اما هلیکوپتر چهارم متعلق جابجایی گروه محافظ رئیس جمهور بود و تا حدود ۲۶ مسافر را در خود جا می‌داد.
هرات تایمز در توییتر دنبال کنید